دکتر قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی در گفتگویی به بررسی از اثرات مجتمع های تولید فولاد بر نابودی آبهای زیر زمینی و نشست اراضی دشتها در اقصی نقاط کشور پرداختند.

آقای دکترلطفا مقدماتی در رابطه با مصرف آب در کشور و خصوصا موارد استفاده از آب در صنعت فولاد را ارائه فرمایید.

 

آب موهبت گرانبهایی است که در اختیار انسان قرار گرفته است و مدیریت و برنامه ریزی برای آن از اهمیت بالایی  برخوردار میباشد، خصوصا اینکه توزیع آب در سراسر دنیا به یک اندازه نبوده و توازن خاصی ندارد ، علی الخصوص در کشور ما ایران که در یک منطقه  خشک و نیمه خشکی از جهان  واقع شده است.

بطور کلی، مصارف مختلف آب عبارتند از :کشاورزی، صنعت ، شرب، محیط زیست و اهداف چند منظوره که کشاورزی بیشترین سهم مصرف آب را به خود اختصاص میدهند و تا به حال در این زمینه بسیار صبحت شده است.  اما در این گفتگو در نظر است تا به بررسی صنایع آب بر  خصوصا  صنعت فولاد که بیشترین سهم مصرف آب در کشور را دارند پرداخته شود.

فولاد یکی از با ارزش ترین و پرکاربردترین مواد بعد از نفت خام در صنعت است، این محصول از دهه ۱۸۰۰ ببعد به اصلی ترین مواد مصرفی در سطح جهان تبدیل شده است.لازم به توجه است که ایران دارای رتبه دهم جهانی در تولید فولاد در سال ۲۰۲۲ در دنیا میباشد که این مسأله خود باتوجه به اقلیم ایران و همچنین  جانمایی غلط کارخانجات فولاد خطرناک و بحث بر انگیز است.

در سال های اخیر به دلیل رشد جمعیت و افزایش تقاضا در مورد منابع، باعث به وجود آمدن نا هماهنگی بین میزان آب مصرفی و میزان منابع آبی در دسترس شده است. از طرفی صنایع آب بر همچون صنایع فولاد بدون در نظر گرفتن موقعیت منابع محدود آبی کشور و جانمایی اشتباه کارخانجات همچنان بر سر تولید محصول با کشورهای برتر دنیا (از لحاظ منابع آبی) رقابتی شدید دارند .از این رو برای تامین آب خود یا به منابع آب زیر زمینی فشار وارد می کنند که نتجه آن تخلیه آب های زیر زمینی و فرونشت است یا با انتقال آب بین حوضه ای اقلیم کشور را بر هم زده  و مسایل دیگری را بوجود آورده اند.

از طرفی  نه تنها صنایع فولاد ، همچنین سایر صنایع و بویژه تامین آب توسعه کشاورزی افسار گسیخته با کارآئی و راندمان پاییین وشرب نیز از عوامل اصلی نابودی دشتهای بررسی شده در استانهای مختلف کشور میباشند. در حال حاضر تامین آب برای مصارفی نظیر شرب و کشاورزی، مساله مرگ و زندگی است و در چنین شرایطی صنایع فولاد شاید در اولویت بعدی قرار داشته باشند.

با توجه به شرایط بوجود آمده برای آبخوانهای کشور، به نظر میرسد که گزینه انتقال صنایع آب بر فولاد به مکانهای دیگر دارای منابع آبی دائم، از جمله کنار دریاهای کشور نظیر خلیج فارس و دریای عمان  با توجه به بر آوردهای دقیق اقتصادی و  بررسی سایر مسایل و تبعات زیست محیطی و یا آبگیری،  پمپاژ، تصفیه و یا انتقال آب مورد نیاز از منابع آب و دریاهای اشاره شده به محل احداث صنایع البته با توجه به مطالعات دقیق و بررسیهای مورد نیازتوسط شرکتهای مهندسین مشاور خبره و ذیصلاح ترجیح داده می شود.

هر چند در حال حاضر پروژه ای در کشور تحت عنوان طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی در جریان است ولی متاسفانه از مسایل و جزئیات مربوط به این پروژه ، شامل مسایل طراحی، هزینه ها، محسنات، معایب و شرکتهای دست اندرکار آن اطلاعات درستی در اختیار نیست تا بتوان در رابطه با کارائی آن و همچنین سایر مسایل مربوطه بحث نمود. از همه این مسائل مهمتر آن است که سالانه حجم زیادی از فولادتولیدی صادر شده و این در حالی است که درآمد آن به طور شفاف وارد چرخه اقتصادی کشور نمی شود.

لطفا توضیح دهید که بیشتر صنایع فولاد و پتروشیمی کشور در چه مناطقی جانمائی شده و حجم آب مورد نیاز تولید یک تن فولاد چقدر است؟

در حدود ۷۰ الی ۸۰ در صد از کارخانجات فولاد و پتروشیمی کشور متاسفانه در د شتها و مناطق ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی احداث شده اند.در شکل شماره ۱ موضوع مطرح شده نشان داده شده است. یک کارخانه تولید فولاد جهت تولید نیازمند حجم زیادی از آب شیرین است.ضمنا آب مصرفی یک کارخانه تولید فولاد به عوامل مختلفی از جمله به روز بودن تکنولوژی و یا فرسوده بودن دستگاههای تولید دارد. در رابطه با میزان آب مورد نیاز تولید یک تن فولاد آمارهای مختلفی ارائه شده است و  اما بطور کلی  برای تولید یک تن فولاد در حدود ۲۳۰۰۰ الی ۲۸۰۰۰ لیتر و یا به عبارتی ۲۳ الی ۲۸ متر مکعب آب نیاز است که در اقصی نقاط کشور، بیشتر این آبهای مورد نیاز در حال حاضر از آبهای زیر زمینی در دشتهای  با شرایط ممنوعه یا ممنوعه بحرانی مورد نظر استخراج میشوند.ضمنا کارخانجات تولید  فولاد موجود در اقصی نقاط کشور از بیان میزان مصرف آب واقعی خود همیشه امتناع می ورزند.

آقای دکترلطفا توضیح دهید که موارد استفاده این حجم آب در صنعت فولاد در چیست؟

این حجم آب مورد نیاز برای تولید فولاد  صرف تولید بخار ، خنک سازی، انتقال ضایعات، کنترل گرد و غبار وغیره میشود. به همین دلیل در کشورهای جهان اول و دارای برنامه  معمولا کارخانه های صنایع فولاد را در کنار دریاها میسازند. متاسفانه کشور ما ایران جزو آن دسته از کشورهایی است که بدون توجه به شرایط اقلیمی موجود بیشتر صنایع فولاد خود را در دشتهای دارای مسئله و با مشکلات آب زیر زمینی احداث نموده است.

لطفا توضیح دهید که توجیه تصمیم گیران ساخت کارخانجات صنایع فولاد در شهرهای کویری و بی آب در چیست؟

توجیه تصمیم گیران ساخت این کارخانجات آب بر این بوده است که  تامین مواد اولیه از معادن مهم‌ترین بخش را تشکیل میدهد.  لذا، فاصله کارخانجات ازمعادن مستلزم هزینه حمل‌ونقل برای تامین مواد اولیه است، بنابراین احداث کارخانه فرآوری در کنار معادن از صرفه  اقتصادی بیشتری برخوردار بوده وبه جای انتقال کارخانه بهتر است نسبت به تامین سایر زیرساخت‌های لازم همچون آب، انرژی و بستر حمل‌ونقل محصولات تولیدی به محل مصرف اقدام نمود.

لطفا بیشتر در رابطه با موقعیت و وضعیت آبخوان ها وصنایع فولاد  موجود و فعال در کشور و در استانهای درگیر و دارای مشکلات مربوطه توضیح دهید:

بحث مربوط به موقعیت و وضعیت آبخوان ها و صنایع فولاد در کشور و در تک تک استانها بسیار گسترده و وقت بر است. لذا، فقط به بررسی موضوع و ارائه مستنداتی در رابطه با چند مجتمع فولاد احداث شده در چند استان بحرانی در کشور از جمله، استانهای اصفهان، البرز، تهران، کرمان، مرکزی ، یزد ، خراسان رضوی، سمنان، قزوین و همدان که منابع آب زیر زمینی آنها در وضعیت بسیار بحرانی و حتی فوق بحرانی قرار دارد  میتوان اشاراتی نمود.

استان اصفهان

بر اساس اطلاعات بدست آمده در استان اصفهان دو مجتمع تولید فولاد مهم عبارتند از: مجتمع فولاد ذوب آهن اصفهان و کارخانه فولاد مبارکه اصفهان  که مشخصات بدست آمده از هر کدام از آنها عبارتند از:                       

الف- مجتمع فولاد ذوب آهن اصفهان:

این مجتمع در سال ۱۳۵۱ در دشت طبس واقع در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان تاسیس شده که منبع تأمین آب آن رودخانه زاینده رود میباشد ، میزان محصول تولید سالیانه آن ۲/۷۵ میلیون تن مقاطع فولادی و ۳/۶ میلیون تن فولاد خام اعلام شده است.

 ب- کارخانه فولاد مبارکه اصفهان:

این کارخانه نیز در سال ۱۳۷۲ واقع در ۷۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان شروع به کار کرد و با احتساب تولید سالانه ۷/۸ میلیون تن مقاطع فولادی و ۷/۵ میلیون تن فولاد خام بزرگترین تولید کننده فولاد کشور محسوب میشود.

استقرار صنایع بزرگ دیگری در این استان از جمله ذوب‌آهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، صنایع شیمیایی، فولاد مبارکه سپاهان، شرکت نفت سپاهان و بسیاری از صنایع آب بر دیگر همچون نیروگاه‌ها باعث  نابودی آب زیر زمینی و خشک شدن زاینده رود شده است .خشکی رودخانه سبب بیکار شدنِ چندصدهزار نفر ازساکنین پایین دست رودخانه شده و به مهاجرت فصلی یا کامل آن‌ها به استان‌های دیگر یا شهر اصفهان منجرگشته‌ است.ضمنا در این استان علاوه بر شرکتهای فولاد مبارکه و ذوب آهن اصفهان شرکتهای بزرگ دیگری مانند طرح توسعه شهید خزازی فولاد مبارکه، شرکت فولاد نطنز، شرکت فولاد سازی سبا و شرکت تولید فولاد سپید فراب کویر وجود دارند که از میزان آب مصرفی و بر داشت از آبخوانهای منطقه توسط آنها اصلا اطلاعی در دست نمیباشد.  این در حالی است که بنا به اطلاعات بدست آمده  تنها ۲ درصد از منابع آبی استان اصفهان در ۸ دشت آزاد آن قرار داشته و ۹۸ درصد از منابع آبی اصفهان در دشت‌های ممنوعه واقع است که صنایع فولاد در آنها احداث و مستقر شده اند. در این استان  تعداد ۸ دشت آزاد است و ۲۷ دشت به دلیل برداشت‌های بی رویه از منابع آب زیرزمینی در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند. همچنین میزان کسری مخزن منابع آب زیرزمینی در آن استان حدود ۱۳ میلیارد مترمکعب و افت سطح آب زیرزمینی استان در حدود ۳۹ سانتی‌متر در سال بوده است. در شکل شماره ۲ وضعیت آبخوانهای استان اصفهان نشان داده است. همچنین در شکل ۳. عکسهائی از نشست اراضی و مناطق شهری و مسکونی استان اصفهان آمده است.

متن کامل این خبر را در لینک زیر مطالعه فرمایید.

https://razipress.ir/News/Item/62647

شناسه : 7845817