(ما متخصصین، طرفداران سد سازی و توسعه کشاورزی افسار گسیخته، مردم منطقه و نمایندگان آنها همگی با هم متهم به نابودی نگین ایران هستیم)

دکتر قمرنیا در این خصوص عنوان کرد؛

دریاچه ارومیه تا سال 1377  با سطح تقریبی شش هزار کیلومتر مربع  در جهان، خاورمیانه و داخل کشور به ترتیب دارای رتبه های بیست و پنج و یک بود. دریاچه ارومیه ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا بود.

در دریاچه ارومیه در حدود 311 گونه گیاهی،20 گونه جلبک دریائی، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران ، 226 گونه از انواع مختلف پرندگان، 5 گونه از انواع مختلف نرم تنان، 42 گونه از انواع قارچهای میکروسکوپی و 62 گونه باکتری و آرکئو باکتر یافت و گزارش شده است.

تا سال 1377 دریاچه ارومیه هیچگونه مشکلی نداشته است. اما برگزاری کنفرانسی در دانشگاه تبریز و ابراز شکایت از فراوانی آب دریاچه و مشکلات آن توسط متخصصان مربوطه، کلنگ نابودی دریاچه به دست طرفدارن سد سازی از خدا خواسته و توسعه کشاورزی بدون بهره دهی مناسب و افسار گسیخته  سپرده شد.  

نمایندگان مردم منطقه در مجلس برای پیشبرد اهداف سیاسی خود و مردم منطقه نیز از روی طمع و توسعه اراضی کشاورزی و باغداری بدون توجیه اقتصادی و بازدهی مناسب و احداث ویلا باغ همگی دست به دست هم داده و با مهار نمودن آب رودخانه های منتهی به دریاچه و حفر چاههای بیش از اندازه مجاز و غیر مجاز تیشه به ریشه و نابودی دریاچه ارومیه زدند.

سد کانی‌سیب در دی ماه سال ۱۳۹۹ در قالب طرح‌های احیای دریاچه ارومیه افتتاح شد. بر اساس بررسیهای انجام شده اجرای این پروژه تا کنون در حدود 15000 میلیارد تومان هزینه نا قابل داشته است. ضمنا شواهد بدست آمده نشانگر آن است که تا کنون این طرح با وضعیت پیش آمده در روزهای اخیر برای دریاچه ارومیه آنقدر هم در رسیدن به اهداف مربوطه موفق عمل ننموده است.

باید اذعان نمود که با دست خود  و با برنامه ریزیهای غلط خواسته و یا نا خواسته تمام رگهای قلب دریاچه ارومیه را با احداث سدهای بی حد و حساب  بر روی رگهای دریاچه ( رودخانه های آن) و حفر تعداد بیشماری چاههای مجاز و غیر مجاز در حوضه دریاچه گرفته ایم و زندگی دریاچه ارومیه دیگر قابل احیا نیست.

خشک شدن دریاچه ارومیه زندگی مردم منطقه (در حدود 6 میلیون نفر) راکاملا تحت تاثیر قرار داده و کم کم به نابودی خواهد کشید. همچنین مسلما در اثر ایجاد طوفانهای نمک و پخش عناصر سنگین موجود در رسوبات دریاچه، محیط زیست، کشاورزی و سلامت مردم منطقه، استانهای مجاور و حتی کشورهای همسایه  نیز به خطر خواهد افتاد.

با انجام اموری نظیر اصلاح الگوی کشت، حذف آبیاری سنتی، ممانعت از برداشت بیش از حد آبهای سطحی و زیر زمینی، کشاورزی افسار گسیخته با بهره دهی پایین، جلوگیری از برداشتهای غیر مجاز، اجرای طرح های آبخیز داری در حوضه های دریاچه، انتقال آبهای نا متعارف تصفیه شده و تجدید نظر و بازنگری در طرح میانگذر دریاچه شاید در دراز مدت بتوان به تجدید حیات و احیا دریاچه کمک نمود.

آقای دکتر لطفا در رابطه با دریاچه ارومیه  توضیحاتی کلی ارائه بفرمایید.

دریاچه ارومیه با کمال تاسف دریاچه ای بود در شمال غربی کشوردر بین آذربایجان غربی و شرقی با آبی کاملا شور با طولی معادل 140 و عرضی معادل 55 کیلو متر با اعماق متغیر و حد اکثر عمق 16 متر.  مساحت این دریاچه قبل از نابودی و تغییرات حجم  در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع گزارش شده است.  با این سطح  رتبه دریاچه ارمیه در جهان، خاورمیانه و داخل کشور به ترتیب  بیست و پنج ، یک و یک بود. دریاچه ارومیه ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا بود.  این دریاچه دارای در حدود 102 جزیره بود که از مهمترین این جزائر میتوان به جزایر قویون داغی، اشک داغی، اسپیر و آرزو اشاره نمود. حوضه آبریز دریاچه ارومیه در حدود 52000 کیلو متر مربع  میباشد که از ۲۱ رودخانه دائمی و فصلی از جمله رودخانه های  آجی چای، زرینه رود، سیمینه رود، کهریز چای و شهر چای و زولا چای  به همراه ۴۹ رودخانه مقطعی دیگر  تامین می شده است. ضمنا احداث سد بوکان (شهید کاظمی) که قبل از انقلاب ساخته شده، نقش بزرگی در حفظ این دریاچه تا قبل از توسعه کشاورزی افسار گسیخته در دشتهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه داشته است. لازم به ذکر است که دشتهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز عبارتند از دشتهای بوکان، میاندوآب، آذر شهر، بناب، مهاباد، ملکان،ارومیه، تبریز،  نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه.

لطفا در رابطه با تنوع زیستی دریاچه ارومیه  توضیحاتی ارائه بفرمایید

بر اساس تحقیقات و گزارشهای ارائه شده توسط محققین مربوطه، دریاچه ارومیه از تنوع زیستی بسیار غنی برخوردار بوده است که متاسفانه با خشک شدن آن همگی نابود شده اند. برای مثال خلاصتا  در آب دریاچه ارومیه در حدود 311 گونه گیاهی،20 گونه جلبک دریائی، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران ، 226 گونه از انواع مختلف پرندگان، 5 گونه از انواع مختلف نرم تنان، 42 گونه از انواع قارچهای میکروسکوپی و 62 گونه باکتری و آرکئو باکتر یافت و گزارش شده است. همچنین جزایر این دریاچه محل توقف و گذر بسیاری از پرندگان مهاجر مانند  لک‌لک،  پلیکان ، فلامینگو، اردک،  چوب‌پا ومرغ نوروزی و غیره بوده است. از همه مهمتر اینکه دریاچه ارومیه محل زندگی سخت پوست نادری به نام آرتمیا بوده است (شکل 1) که این سخت پوست منبع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر به شمار می رفته است. البته  به علت شوری بیش از حد آب دریاچه، هیچگونه ماهی در آن زندگی نمی کرده است. هر چند که  بر اساس بررسی اینجانب از متخصصان مربوطه پتانسیلها و تنوع زیستی دریاچه ارومیه بسیار بسیار بالاتر از موارد ذکر شده می باشد.

شکل 1- سخت پوست نادر آرتمیا در دریاچه ارومیه

در رابطه با روند خشک شدن دریاچه ارومیه  توضیحاتی ارائه بفرمایید

بر اساس بررسیهای بعمل آمده تقریبا تا سال 1377 دریاچه ارومیه هیچگونه مشکلی نداشته و وسعتی در حدود 6000 کیلو متر مربع داشته است و دریاچه ارومیه بیست و پنجمین دریاچه بزرگ جهان بوده است.  در آن زمان کنفرانسی در دانشگاه تبریز در رابطه با بالا بودن و زیاد بودن سطح آن دریاچه ارومیه و بررسی خسارتهای آن بر گذار گردیده است که در آن متخصصین مربوطه با ارائه مقالات مختلفی موضوع را بررسی نموده اند. بنظر من از همان زمان تیشه به ریشه دریاچه ارومیه زده شده است. زیرا با مطرح شدن این موضوع طرفداران سد سازی از خدا خواسته با مطرح نمودن احداث سدهای مختلف بر روی رودخانه های منتهی به دریاچه، مسئولین محلی و نمایندگان مردم در مجلس برای پیش بردن اهداف سیاسی خود و مردم منطقه نیز از روی طمع و توسعه اراضی کشاورزی همگی دست به دست هم داده  و با مهار نمودن آب رودخانه های منتهی به دریاچه و حفر چاههای بیش از اندازه مجاز و غیر مجاز، بنای نابودی دریاچه ارومیه را فراهم نمودند. غافل از اینکه دریاچه ارومیه دارای حوضه وسیعی بوده و این حوضه باید با حفظ محیط زیستی  و شرایط دریاچه و پتانسیلهای آن  یکپارچه دیده شده و کلیه مسایل آن توسط مشاوران ذیصلاح  بخوبی بررسی می گردید.

اجرای چه طرح هائی در احیا و یا   (روند خشک شدن دریاچه ارومیه)  موثر بوده اند

برای روشن شدن موضوع باید در ابتدا از احداث واهداف سد بوکان (شهید کاظمی) در بالا دست یکی از رودخانه های حوضه دریاچه ارومیه به نام زرینه رود شروع نمود. سد شهید کاظمی یکی از سدهای بزرگ ایران با هسته رسی است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر  بوکان و در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این سد برای تنظیم و استفاده از آب و سیلاب‌های رودخانه زرینه و آبیاری اراضی پایین دست آن ایجاد شده است. کار احداث این سد در مردادماه سال ۱۳۴۶ با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه توسط شرکتی اتریشی آغاز و در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد. طول تاج سد بوکان 720 متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است. با افزایش حجم مخزن سد در سال ۱۳۸۴ ٬ حجم کل مخزن سد در حدود 800 میلیون مترمکعب رسید.

شکل2- نمائی از سد شهید کاظمی

در ساخت سد شهید کاظمی علیرغم زیر آب رفتن سطح قابل توجهی از بهترین اراضی آبی شهرستان سقز، سهم استان کردستان از 800 میلیون متر مکعب آب ذکر شده فقط در  حدود 10  میلیون متر مکعب بوده و آب این سد علاوه بر تأمین آب شهرهای بوکان و میاندو آب و عمده آب شهر تبریز٬ سالیانه بیش از یکصد میلیون متر مکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی منطقه‌های عجب شیر و آذر شهر  را نیز آبیاری می‌کند. لازم به ذکر است که بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در سال 1387 بین وزارتین نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست، سهم احیای دریاچه ارومیه از استان کردستان 385/1 میلیارد مترمکعب تعیین و تامین شده و  با این انتقال آب، عملا رشد و توسعه استان کردستان که هما نا توسعه بخش کشاورزی و تبدیل اراضی دیم به آبی است، متوقف و دراستانهای  آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی، منابع آبی  ذکر شده بجای  احیای دریاچه ارومیه صرف توسعه کشاورزی منطقه گردیده است.

همچنین در آذربایجان با استفاده از آبهای ذکر شده و اجرای پروژه های سد سازی فراوان  بر روی رودخانه های حوضه دریاچه ارومیه  و حفر در حدود 88000 حلقه چاه (که در حدود 40000 آن فاقد مجوز و پروانه هستند)  سطح اراضی آبی منطقه مورد نظر را از 158000 هکتار به 680000 هکتار رسانیده اند. اشکال 3 و 4 به ترتیب رودخانه های مختلف حوضه دریاچه ارومیه و پروژه های سد سازی انجام شده بر روی آنها را نشان میدهند. ضمنا لیست سدهای به بهر برداری رسیده، در حال ساخت و متاسفانه هنوز در حال مطالعه حوضه دریاچه ارومیه نیز  در اشکال 5 الی   7ارائه گردیده اند.  در شکل 8 نیز،  سهم هر کدام از رودخانه های حوضه آبر یز در تامین حقابه ادامه حیات دریاچه ارومیه آورده شده است که با اجرای پروژه های سد سازی هیچکدام قابل اجرا نبوده و نخواهند بود. شکل 9 نیز، افزایش تراکم حفاری چاههای مجاز و غیر مجاز در گوشه ای از اطراف دریاچه ارومیه در طی سالیان مختلف را نشان میدهد. همچنانکه ملاحظه میگردد استفاده بی رویه از آب زیر زمینی حوضه دریاچه ارومیه در طی سالیان اخیر به شدت در حال انجام بوده است.

شناسه : 11060748